Idealna ankieta, czyli jakich błędów unikać podczas tworzenia kwestionariusza

Większość osób uważa, że napisanie kwestionariusza ankietowego to nic trudnego, bułka z masłem czy kaszka z mlekiem. Kiedy jednak siada się przed swoim komputerem, to wychodzi na jaw, że nie jest to takie proste jak mogłoby się wydawać. Aby ułatwić Wam zrozumienie jak powinna wyglądać idealna ankieta, przedstawimy Wam Top 10 błędów, które pojawiają się podczas tworzenia kwestionariuszy, a także napiszemy jak ich uniknąć.

1. Odpowiednia kolejność pytań

Błąd: W niektórych ankietach możemy spotkać się z niezachowaniem reguły „od ogółu do szczegółu”. Umieszczane są czasem w pierwszej kolejności pytania, które wyznaczają treść odpowiedzi na następne, czy oddziałują na punkt odniesienia respondenta za pomocą wcześniejszych pytań. Często umieszczając trudniejsze pytania na początku kwestionariusza zniechęcamy respondenta do dalszego badania.
Rada: Radzimy stosować taką kolejność pytań w ankiecie, która najbardziej odpowiada potrzebom respondenta i ułatwia mu udzielenie odpowiedzi. Stosując poniższe rozwiązania, unikniesz popełniania błędów w tej kwestii:

1. Pierwsze pytanie kwestionariusza powinno być dla respondenta łatwe i wzbudzać jego zainteresowanie
2. Kolejność powinna być taka, żeby od pytań łatwiejszych przechodzić do najtrudniejszych
3. Związek pomiędzy pytaniami powinien być taki, aby stale wzmagać zainteresowanie respondenta i przygotować go do następnego pytania

2. Niezbędność pytania

Błąd: W kwestionariuszach umieszczane są często pytania niepotrzebne, które nie pomagają w rozwiązaniu żadnego problemu badawczego.
Rada: Każde pytanie ma swoje ściśle określone znaczenie. Jeżeli nie jesteśmy w stanie ustalić do czego będą nam służyły dane otrzymane z odpowiedzi, pytanie należy odrzucić. Istnieją jednak dwa wyjątki od tej reguły:

• Na początku kwestionariusza można postawić kilka pytań neutralnych w celu przygotowania respondenta do odpowiedzi na drażliwe, osobiste pytania
• Używamy pytań neutralnych, aby ukryć cel pomiaru lub sponsora badania

3. Pytania filtrujące

Błąd: Czasami zdarza się, że w ankiecie spotykamy się z obowiązkowym pytaniem sugerującym zdolność respondenta do odpowiedzi, na które nie każdy, mimo szczerych chęci, może odpowiedzieć. Na przykład: „Jak często jeździ Pan/Pani samochodem?”
Rada: Pytanie to sugeruje zdolność respondenta do odpowiedzi. Aby uniknąć błędu należy przed tym pytaniem zadać pytanie filtrujące, pozwalające oddzielić respondentów, którzy mają prawo jazdy, od tych, którzy go nie posiadają. Platforma Webankieta pozwala na tworzenie różnych ścieżek odpowiedzi w ankiecie. Co to znaczy? Dzieląc kwestionariusz na kilka stron, tworzymy ścieżki, po których respondent będzie się poruszał w zależności od udzielonych odpowiedzi. Aby to wykorzystać musimy utworzyć 2-3 strony z pytaniami, a następnie wejść w panel edycji kwestionariusza. Tam zaznaczamy, aby po wybraniu np. odpowiedzi „Tak”, respondent został przekierowany na stronę nr 2, a przy odpowiedzi „Nie” albo zakończył badanie, albo przeszedł do strony 3.

4. Zakres pytania

Błąd: Umieszczanie w kwestionariuszu pytań, które dotyczą kilku spraw jednocześnie, np. „Czy samochód Fiat Panda jest Pani/Pana zdaniem wygodny i ekonomiczny?”
Rada: W kwestionariuszu należy zadawać pytania dotyczące tylko jednego zakresu, gdyż respondent może mieć dylemat, jak odpowiedzieć jednoznacznie twierdząco lub przecząco, skoro np. uważa, że samochód ten jest ekonomiczny ale zupełnie niewygodny. W takim przypadku należy ułożyć dwa osobne pytania.

5. Dobór słownictwa

Błąd: Zdarzają się pytania, które zawierają niejasne sformułowania, potoczny język, wieloznaczne zwroty, czy słowa należące do mało popularnej terminologii.
Rada: Wyrazy lub frazy w pytaniu należy dostosować do poziomu i rodzaju wykształcenia respondentów, a w przypadku gdy nie mamy wpływu na dobór grupy badanej – do grupy o najniższym wykształceniu. Wyrazy specjalistyczne należy wyjaśnić za pomocą przykładu. Poza tym zdania należy budować prosto i zwięźle, aby dokładnie i jednoznacznie było wiadomo, o co chodzi.

6. Sugestywność i emocjonalność w pytaniach

Błąd: W niektórych kwestionariuszach pojawiają się pytania, które w sposób niezamierzony mogą sugerować respondentom odpowiedź, np. „Czy wysoko ocenia Pan/Pani najnowszy, ekonomiczny model samochodu marki Fiat Panda?”. Co więcej w pytaniu tym zostały użyte słowa o zabarwieniu emocjonalnym, które automatycznie narzucają badanym pewną opinię.
Rada: Najprostsza rada jest taka, aby unikać tego typu pytań i starać się je formułować w inny sposób. Można także ustrzegać się przed słowami o wyraźnym zabarwieniu emocjonalnym, tj.: biedny, luksusowy, kryzys, głód, socjalistyczny, najlepszy, itp.

7. Kłopotliwe pytania

Błąd: W ankietach pojawiają się pytania na drażliwe tematy, które z punktu widzenia badań są bardzo ważne. Są także poruszane kwestie, w których wymaga się od respondentów ujawnienia pewnych tajemnic (handlowych, finansowych, prywatnych). Umieszczanie kłopotliwych pytań w sposób bezpośredni, może spowodować, że badani będą czuli się zbyt skrępowani, aby na nie odpowiedzieć. Sztampowym przykładem trudnego pytania jest np. „Jakie są Pani/Pana miesięczne dochody?”.
Rada: W takich przypadkach zalecamy tzw. pytania pośrednie, które ukrywają przed respondentem rzeczywisty cel pomiaru. Najprostszym sposobem jest zapytanie badanych o cechy innych osób lub ich stosunek do osób trzecich. Respondent zazwyczaj ujawnia wtedy swoje własne zdanie, nie zdając sobie z tego sprawy.

8. Sformułowanie odpowiednich odpowiedzi w pytaniach zamkniętych

Błąd: Czasami w ankietach pojawiają się pytania zamknięte, na które respondent nie może odpowiedzieć, gdyż nie ma właściwej odpowiedzi. Chodzi tu głównie o przypadki gdy pytanie dotyczy np. ulubionych gatunków muzycznych, a w odpowiedziach znajdują się tylko 4 możliwości (mimo, iż każdy doskonale wie, że jest ich zdecydowanie więcej).
Rada: W przypadku gdy jest wiele możliwości odpowiedzi, warto zaznaczyć w opcjach pytania pola „własna odpowiedź” przy odpowiedzi „inna (jaka?)”, aby respondent miał możliwość wpisania swojego wyboru.

9. Dobór rodzaju pytania

Błąd: W wielu miejscach można się spotkać ze źle dobranym rodzajem pytania. W miejscu gdzie powinno się pojawić pytanie zamknięte, umieszczane jest otwarte i na odwrót. Zdarzają się też kwestionariusze, w których prowadzący badanie ustawia pytanie wielokrotnego wyboru dla odpowiedzi tak/nie. Jest to błąd logiczny prowadzący do zniekształcenia rzeczywistych wyników.
Rada: Aby prawidłowo dobrać rodzaj pytania do oczekiwanej odpowiedzi, należy wiedzieć jakich pytań używamy w jakich przypadkach.

1. Pytania zamknięte – są łatwiejsze w stosowaniu zarówno dla prowadzącego pomiar jak i respondenta. Stanowią źródło niewielkich błędów pomiaru. Eliminują przede wszystkim brak zdolności respondenta do wypowiedzenia się i dają mu pełny wybór możliwych odpowiedzi.
2. Pytania otwarte – zachęcają respondenta do swobodnej, nieograniczonej żadnymi warunkami, wypowiedzi. Odpowiedzi na pytania otwarte są bardzo zróżnicowane i unikalne. Wadą pytań otwartych jest niechęć respondentów do udzielania długich wypowiedzi pisemnych, które trzeba samodzielnie budować.

10. Wąskie grono odbiorców

Błąd: Zdarza się, że prowadzone są ankiety skierowane do wąskiej grupy odbiorców, np. grupa znajomych ustala termin wyjścia na kręgle czy prowadzący kurs zbiera opinię od uczestników o zajęciach. Bezzasadne jest udostępnianie tego kwestionariusza dla wszystkich użytkowników Webankieta.pl.
Rada: Wystarczy, że przy ustawieniach ankiety, zastosujesz opcję „udostępniania przez linka”. Wtedy Twoi znajomi, po otrzymaniu linka do strony, oczywiście odpowiedzą na Twoje pytania.

Podsumowując – idealna ankieta

Nikt nie jest jednak nieomylny i nawet przy zachowaniu wszystkich zasad, może się okazać, ze pewne elementy ankiety są niezrozumiałe, a w odpowiedziach występują braki. Aby temu zapobiec wystarczy przeprowadzić pilotaż. Jeżeli ankietę rozwiąże parę osób, dostarczą Tobie cennych informacji, czy kwestionariusz jest wolny od błędów!